Hồ Tùng Mậu – Nhà Cách Mạng Tiền Bối, Người Con Ưu Tú Xứ Nghệ

Ngày tháng năm sinh và mất

• Sinh: 15 tháng 6 1896, tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

• Mất: 23 tháng 7 1951, trên đường công tác tại thị trấn Còng, Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa .

Quê quán và gia đình

Hồ Tùng Mậu sinh trong dòng dõi Hồ Bá Ôn – án sát hy sinh chống Pháp năm 1883 – và Hồ Bá Kiện – chí sĩ Văn Thân bị Pháp giết năm 1915. Gia tộc ông nổi tiếng khoa bảng, giàu truyền thống yêu nước, tạo nên nền tảng tư tưởng và tinh thần cách mạng cho ông từ thuở ấu thơ.

Học tập và ảnh hưởng ban đầu

Được giáo dục Nho học, tiếp thu tư tưởng yêu nước qua gia đình và phong trào Văn Thân, Hồ Tùng Mậu sớm nuôi chí cứu nước. Năm 1920, ông ra nước ngoài tìm đường cứu nước, hoạt động cùng đồng chí Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu.

Tham gia phong trào yêu nước

Ông bắt đầu tham gia phong trào yêu nước qua Tâm Tâm Xã (1923) – tiền thân Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Đầu năm 1925, tại Quảng Châu, ông cùng Nguyễn Ái Quốc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, tham gia giảng dạy chính trị cho cán bộ trẻ.

Thành lập và phát triển tổ chức cách mạng

• 1925–1930: Vận động, phát triển chi bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên tại Xiêm và Quảng Châu, xây dựng cơ sở quần chúng.

• 02/1930: Tham dự Hội nghị hợp nhất ba tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Việt Nam tại Hồng Kông, góp phần chấm dứt khủng hoảng lãnh đạo cách mạng.

Hoạt động chính trị và vận động quần chúng

Ông liên tục tổ chức tuyên truyền, biểu tình và thành lập căn cứ đảng ở Nghệ An, Hà Tĩnh, vận động công nhân, nông dân và trí thức tham gia cách mạng.

Bị bắt bớ và tù đày

Hồ Tùng Mậu bị mật thám Anh bắt ở Hương Cảng và giao cho Pháp, bị giam tại khám lớn Sài Gòn, Nhà lao Vinh (1931–1945), Kon Tum, Buôn Ma Thuột tổng cộng 14 năm. Trong tù, ông lập “Báo miệng”, sáng tác kịch Giọt máu hồng và thơ khích lệ tinh thần đồng chí.

Quan hệ với lãnh tụ cách mạng

Là bạn chí cốt của Hồ Chí Minh (Nguyễn Ái Quốc), Hồ Tùng Mậu nhiều lần trực tiếp nhận chỉ đạo và hỗ trợ Bác trong xây dựng tổ chức, đào tạo cán bộ.

Những cương vị quan trọng

• 1945–1947: Phụ trách Trường Quân chính Nhượng Bạn (Hà Tĩnh).

• 1947: Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Liên khu IV, Ủy viên Thường vụ Liên khu ủy.

• 18/12/1949: Tổng Thanh tra Chính phủ, trước đó được cử giữ chức Tổng Thanh tra theo Sắc lệnh 138c-SL của Hồ Chí Minh.

Đóng góp về lý luận và đường lối

Ông tham gia soạn thảo nghị quyết về tổ chức lực lượng vũ trang tự vệ, xây dựng căn cứ địa kháng chiến và kỷ luật cách mạng, góp phần hoàn thiện đường lối kháng chiến toàn dân.

Hồ Tùng Mậu được đánh giá là “nhà cách mạng tiền bối kiên trung, bất khuất”, góp phần quan trọng trong giai đoạn xây dựng và củng cố Đảng.

Sự ghi nhận của Đảng và Nhà nước

• 2008: Truy tặng Huân chương Sao Vàng.

• Mộ và nhà thờ tại Quỳnh Đôi được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia; tên ông được đặt cho nhiều đường phố, trường học.

Hình tượng trong văn hóa

Hình ảnh Hồ Tùng Mậu xuất hiện trong thơ ca, tranh cổ động và sách giáo khoa Lịch sử, biểu tượng cho thế hệ “đời nối đời vì nước”.